سیلاو جریانیده دولت و نادولت ایریم گروه لری شامل دیر. سیلاوگه شامل گروه لردن مشخص بیر آنلام موجود ایمس، سیلاوجریانیگه داخل بولگن دولت و نا دولت نهادلرینی حضوری و اهمیتی گه قرب بوندی تعریف قیلینه‌دی: سیلاوگه تیگیشلی بولگن نهاد و گروه، سیلاو فرایندلریده شامل دیر. باشقچه ایتگنده، آواز بیرووچی‌لر، نامزدلر، مدنی جماعه نهادلری، خلق ارا نهادلری، میدیالر، عیال حق‌لر فعال‌لری و باشقه قطار دولتی و خصوصی نهادلر سیلاو جریان‌لریده شامل دیر. سیلاو پروسه سی مهم و بیر پروسه بولیب، اوشبو پروسه ده سیاسی احزاب و تیگیشلی گروه یا نهادلر اساسی نقش نی اوینه یدی. سیلاو پروسه سی تینیق و آچیق بیرحالده یولگه قوییلیشی همده مردم‌نی ایشانچی گه تینگ بولگن بیرحالده یولگه قوییلیشی اوچون یاردمچی نهادلرنی حضوری و نقشی اوته مهم دیر.
سیلاوگه تیگیشلی نهادلر، سیلاو منفعتی اوچون هر بیری مخصوص مسوولیت گه ایگه، شونینگ دیک سیلاو تینچلیگی و تینیق‌لیگی اوچون اوز مسولیتی‌نی یخشی‌لیک بیلن بجریب، سیلاو پروسه سیده کمچیلیک کیلمس‌لیگی اوچون سعی و حرکت قیلیش‌لری کیره ک، قوییده سیلاوگه تیگیشلی نهاد و گروه لرنی مسولیتی ایری – ایری ترقه تیلگن.
بیرینچی- آواز بیرووچی‌لر
آواز بیرووچی‌لر، سیلاوگه تیگیشلی بولگن مهم بیر گروه بولیب، سیلاو جریانیده مستقیم و مهم نقش نی اوینه یدی. آواز بیرووچی‌لر سیلاوگه اشتراک قیلیش مقصد اسم‌لرینی رویخط گه آلیب و برتریت گه ایگه بولگن شخص‌نی تنلش مقصد آواز بیریش صندوق یقینده باریب ایشانچ گه تینگ بولگن شخص گه سیلاو قانونی‌نی رعایت قیلیب آواز بیره آله‌دیلر. آواز بیرووچی‌لرنی سیلاو کونلریده اشتراکی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مردم نی رضایتیگه تینگ بولگن شرایط‌لرده ایری دیر. ترقیات گه ایریشگن اولکه اهالی‌لری نینگ تیریکچیلیگی یخشی دیر، ییترلی امکانات و آسایشته‌لیک که قولتاپگن اولکه یشاوچی‌لرینی سیلاولرده اشتراک قیلیش میزانی قویی درجه ده دیر، عکس حالده ترقیات گه ایگه بولمه‌گن همده اقتصادی، ناتینچلیک و جماعه ده گی بولگن خواطرلی وضعیت‌لردن رنج کورگن شهر اهالی‌لرینی سیلاولرده اشتراکی یوقاری درجه ده دیر. شونینگ دیک آواز بیرووچی‌لر اجتماعی و سیاسی وضعیت‌لرده اوزگریش کیلیش مقصد سیلاولرده اشتراک قیله دیلر.
مملکت برچه یشاوچی‌لری نینگ سیلاولرده اشتراکی و اولرنی سیلاو جریانیدن آگاه بولیشی سیلاو مستقل کمیسیون‌نی مسولیتی دیر. سیلاو برچه مرحله‌لریدن مردم‌نی آگاه لیگی اوچون سیلاو کمیسیونی مهم برنامه‌لرنی عملگه آشیریب مردم نی اوشبو جریاندن آگاه قیلیشیی کیره ک. شونینگ دیک سیلاو مستقل کمیسیونی، سیلاو نتیجه‌لرینی میدیالر و سیلاو نظارتچی‌لرینی حضوریده اعلان قیلیشی کیره ک. سیلاو نتیجه‌سی مردم‌نی ایشانچی گه تینگ بولگن حالده، مردم‌نی رضایتی اوشبو جریاندن تام بوله‌دی.
ایکینچی – نامزدلر
نامزدلر، سیلاو جریانی‌نینگ مهم و اساسی بولمی دیر.
نامزدلر سیلاو جریانی‌نینگ مهم بولمی بولیب، اولر سیلاو جریانیده سیاسی مدیر، اداری قاعده لر و قانون لایحه‌لریگه اساس، اوز برنامه‌لری و ریجه‌لرینی اولکه یشاوچی‌لریده بیان قیلیب، غلبه قازانگنیدن کیین اولکه یشاوچی‌لریده یخشی خذمت‌لر بجریب عملگه آشیریشیدن سوزبیره دی. حقیقت ده نامزدلر اولکه یشاوچی‌لری سیلاولرده قتنه‌شیشی و اولرنی بو جریانگه علاقه کورسه‌تیش اوچون آلقیش‌لش خصوصیده بویوک نقشی بار. شونینگ دیک بویوک هماییش و احتفال یولگه قوییب جاری وضعیت‌نی تیکشیریب، اوندن کیین موجود معمالرده حل یول تاپیلیشینی ریجه لنتیرماقده.
هر بیر کاندید، سیلاو کمپاینی جریانیده شهر اهالی‌لرینی سیاسی جریان‌لردن بیلدیریشی و اولرنی احتفال‌لرده اشتراکی بیلن معمالر و ناقرارلیک‌لردن آگاه بیریش گه بویوک مسولیتی بار. شونینگ دیک سیلاو آرقه‌لی وضعیت‌لرده اوزگریش کیلیشی و بو خصوصده برتریت گه ایگه بولگن کیشی‌لرنی تنلش اوچون سعی و حرکت قیلماقده. شهر اهالی‌لری اوز مسولیتی و حقوقیدن آگاه بولیشی و مسوول‌لرنی کم کارلیگی خصوصیده جیم اولتیرمس‌لیگی کیره ک. عین حالده سیلاو تشکیلاتی سیلاو تعین ایتیلگن زمانده یولگه قوییلیش اوچون ییترلی زمینه یره ته‌دی. سیلاو نامزدلری، سیلاو جریانیده بولگن معمالر و قیینچیلیک‌لر حلی اوچون نظارتچی و کوزه تووچی‌لر سیلاو جریانیدن نظارت قیلیش اوچون منسجم لشتیریله‌دی.
اوچینچی – سیلاونی نظارت قیلووچی نهادلری
مدنی جماعه و سیلاونی نظارت قیلووچی نهادلری، سیلاوده تاثیرچن و مهم بولگن بیر نهاد بولیب، سیلاو یولگه قوییلیش جریانیدن نظارت قیلیشی و اوشبو نهاد ایشلاوچی‌لری‌نی ایش و فعالیتیدن نظارت قیلیب و اونینگ مردم گه شریک قیله‌دی. شو یوزدن جماعه مدنی نهادلری سیلاو برچه جریان‌لریدن نظارت قیله‌دی و سیلاو جریانی و برنامه‌لری خصوصیده مردم گه تعلیم بیره دی. سیلاونی نظارت قیلووچی نهادلری دموکراسی مستحکم‌لنیشی و بو جریان کوچلنیشی اوچون بویوک نقشی بار، شونینگ دیک اولکه برچه یشاوچی‌لری‌نینگ سیلاولرده اشتراکی اوچون آلقیشلب، اولرنی اوشبو جریاندن آگاه بولیشی اوچون سعی و حرکت قیله‌دی. سیلاو جریانیدن آزچیلیک گروهی شامل عیال‌لرنی حمایتی و آلقیش‌لنیشی مهم دیر.
مدنی جماعه نهادلری، سیلاو جریانی‌نی نظارت قیلووچی بیر نهاد حیثیده، سیلاو شفاف‌لیگی و تینیق‌لیگی اوچون بویوک نقش اوینه‌یدی. سیلاو تشکیلاتی و ایشلاوچی‌لری سیلاو تقویمی، لایحه و طرزالعمل‌لریگه اساس سیلاو یولگه قوییلیشی اوچون قانون‌نی رعایت ایتیب و اوشبو جریان‌نی افغانستان برچه خلقی‌نینگ ایشانچیگه تینگ بولگن بیرحالده یولگه قویلیشی کیره ک. سیلاو ایرکین و تینیق بیرحالده یولگه قوییلیشی بیر اصل دیر و اوشبو فرهنگ اولکه بویلب رواج‌لنیشی اوچون برچه بیردیک اشتراک قیلیب، حکومت‌نی قوریش مقصد اوشبو جریانگه علاقه بیلدیریش‌لری مهم دیر. هر بیر مدنی جماعه‌ده دموکراسی و یخشی حکومت دارچیلیک عملگه آشیریلیشی بیرینچی ضرورت‌لردن دیر.
تورتینچی – حکومت
حکومت، سیلاو مهم بیر بولمی بولیب، اوشبو جریان یخشی‌لیک و اولکه قانونی چهارچوبه‌‍سیده یولگه قوییلیشی اوچون بویوک مسولیت گه ایگه. شونینگ دیک سیلاو محل و مرکزلرینی تعین‌لش، مردم‌نی سیلاو جریانیدن آگاه لنیشی، سیلاو مرکزلری خوفسیزلیگی سقلنیشی و اسم‌لرنی رویخط گه آلیش جریانیدن مردم‌نی آگاه لنیشی و اولرنی بو توغریده علاقه بیلدیریش گه آلقیش‌لش زمینه‌سینی یره تیشی کیره ک. بونگه علاوه مملکت قانونی چهار چوبه‌سیده تینگ سیلاو بولیب اوتیشی اوچون اوشبو کمیسیون بیرگه سیده یاردم‌لش و سیلاو ایشلریده مردم‌نی اره لشمس‌لیگی اوچون جدی چاره تدبیر قولگه آلیشی دیر.
ایریم اولکه‌لرده حکومت سیلاو ایشلریده مداخله قیلگن، سیلاو جریانیدن سو استفاده قیله‌دیگن و دموکراتیک بولمه‌گن نظام چوکاتیده اوشبو وضعیت کوپلب ایش آلینردی؛ لیکن دموکراتیک و مردم سالارلیک توزومیده سیلاو مهم بیر جریان بولیب، اوشبو یول واسطه‌سیده خلق سرنوشتی دموکراتیک و آواز آرقه‌لی تعین‌لنه‌دی. شونینگ دیک دموکراسی توزوم گه ایگه بولگن اولکه‌لرده سیلاو بولیب اوتیشی اوچون مستقل بیر نهاد قوریلیب، اوشبو نهاد سیلاو تینیق‌لیگی و شفاف بیرحالده مردم‌نی آوازیدن ایش آلینیشی اوچون فعالیت قیلماقده. افغانستانده سیلاو یولگه قوییلیشی اوچون سیلاو مستقل کمیسیونی ایرکین بیر نهاد اوله راغ بویوک مسوولیت گه ایگه.
بیشینچی – میدیالر
میدیالر افغانستان بویلب اخبارات ییتکزیش مهم بیر منبع اوله‌راغ بویوک اورین‌نی ایگه لگن. اخبارات ییتکزیش میدیالرنی مهم بورچی بولیب، هردایم مملکت‌ده گی برچه واقعه و جریان‌لرنی عکس ایتدیریش مقصد سعی و حرکت قیلماقده. بوکونگی کونلرده میدیالر مملکت برچه خلقی‌نینگ قولاق و کوزی بولیب، برچه جریان‌لر اینقصه سیلاو جریانیده مهم و تاثیرچن نقش اوینه‌یدی. کوپلب موردلرده میدیالر ترقیات و رواجله‌نیش اونگیده بولگن توسسیق‌لرنی کوتاریلیشی اوچون مهم رول اوینب و بو خصوصده بولگن پروسه‌لر تینیق‌لیگی و یخشی بیرحالده عملگه آشیریلیشی اوچون تاثیرچن دیر. شونینگ دیک میدیالر سیلاو جریان‌لریده بویوک تاثیراتی بولیب حتی اوشبو جریان‌نی ایریم معمالرگه یولیقیشی اوچون تاثیراتی بار. شونگه اساس میدیالر هرقندی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اوزگریش‌لر عکس ایتیدیریلیش جریانیده طرف سیزلیک و قانون گه قرشی عمل‌لرنی چیته قوییب میدیاقانونی و لایحه‌لرینی رعایت قیلیش‌لری کیره ک.
شونینگ دیک میدیالر مردم‌نی آگاه بیریشی و اولرنی تورلی وضعیت‌لردن خبربولیش مقصد فعالیتی کوزگه کورینرلی بولیب، همده سیلاو ترقیاتی و اوشبو جریاندن مردم‌نی آگاهیتی و اونینگ مرحله‌لرینی مردم گه شریک قیلماقده. اینگ مهمی سیلاو کمپاین‌لری قندی‌لیگی و مردم‌نی اشتراکی و علاقه کورسه‌تیش‌لرینی سیلاولرده و مردم اوز سرنوشتی تعین‌لش مقصد کیمدن حمایت ایتیشی و هر بیر نامزدنی فعالیتی و ایش نامه‌‌لری قندی‌لیگی عموماً میدیالر آرقه‌لی عکس ایتدیریله‌دی.
آلتینچی – نظارتچی و کوزه تووچی‌لر
سیلاو جریانی و سیلاو مرحله‌لریدن نظارت قیلیش مهم بیر اصل بولیب، اوشبو جریان تینیق و شفاف‌لیگی سقلنیشی اوچون نظارتچی و کوزه تووچی‌لرنی حضوری اوته مهم دیر. شونینگ دیک اوشبو نهادلرنی حضوری سیلاو اعتباریگه آرتدیریشیگه بویوک نقشی بار. سیلاو مستقل کمیسیونی هرقندی سیلاونی نظارتچی و کوزه تووچی‌لر حضوریده یولگه قوییش‌لری ممکن؛ نیگه کیم نظارتچی و کوزه تووچی‌لرنی حضوری سیلاوگه اعتبار بیره دی و هرقندی قلابکارلیک و سحته‌کارلیک اونگی آلینیشی اوچون بویوک نقشی بار.
افغانستانده سیلاو قانونی، سیلاو یولگه قوییلیش برچه جریانیدن نظارت قیلیش مقصد سیاسی احزاب، ملی و خلق ارا نظارتچی و کوزه تووچی‌لرگه یخشی زمینه یره ته دی. نظارتچی نهادلر سیلاو جریانیدن نظارت قیلیش آقیمیده سیلاو شفاف و تینیق‌لیگی اوچون سیلاو ایریم مسله‌لریده مصلحت و یوللاوچیلیک قیلیش گه حقی بار. شونینگ دیک سیلاونظارتچی‌لری تیکشیرگن مسله‌لری و مصلحت‌لرینی کمیسیون گه شریک قیلیشی کیره ک. نظارتچی و کوزه تووچی‌لرگه تیگیشلی بولگن مهم نکته‌لر، سیلاو جریانیده کوتیلمه‌گن پیتده اره لشمس‌لیگی، سیلاو جریانیدن نظارت قیلیش، آوازلرنی حسابلش چاغیده نظارت قیلیش و باشقه سیاسی احزاب نظارتچی‌لری آره سیده نفاق تشله‌مس‌لیگی کیره ک.
ییتینچی – سیاسی احزاب
بوکونگی کونلرده دموکراتیک اولکه‌لرده، سیاسی احزاب موضوع‌سی سیاست و سیلاو گه مخصوص اورین گه ایگه. سیاسی احزاب، سیاسی مفکوره گه ایگه بولگن شخص‌لر بیرگه سیده علاقه قوریب، ایری گروه و شاخه‌لر قالبیده فعالیت قیلماقده. اوشبو گروه منسجم بیر فکر گه ایگه بولیب، اجتماعی و سیاسی بیرگه‌لیکده کورشماقده. اوشبو جریان‌لر سیلاو کمپاین‌لریده تاثیرچن نقشنی اوینب، سیلاو کمپاین‌لریگه جوشقین‌لیک و بویوک حرکت‌لرنی عکس ایتدیره دی. سیاسی احزاب‌نینگ نقشی سیلاولرده واقعی اورین‌نی ایگه لب، هیچ بیر زمان اوشبو گروه نی اورنی و دموکراتیکی حرکت‌لری اونوتیلمه‌یدی. شونگه اوخشش سیلاو جریان‌لریده سیاسی احزاب‌نی سعی و حرکت‌لری نظام چوکاتیده سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ترماق‌لریده بویوک اوزگریش کیلیشی اوچون نقش اوینه‌یدی. باشقه تماندن سیلاو جریانیده سیاسی احزاب و توزوم ایچیده بولگن نخبه‌لر سیاسی کیلیشووی شکل آلیشی و کوچلنیش زمینه‌سینی یره تیب، اولکه اساسی قانونی مطابقتیده سیاسی و فرهنگی ارزش‌لرگه قره تیله دی.
سیلاو جریانیده سیاسی احزاب‌نینگ سعی و حرکت‌لری، تیگیشلی نامزدلرنی ایشانچ آواز قولگه کیریتیش مقصد تانیشتیره دی. بونگه علاوه سیاسی کوچگه ایگه بولگن‌لر اوشبو موضوع‌نی جدی توتیب سیاسی گروه لر قطاریده حاکمیت گه ایگه بولیش اوچون سیاسی بیله شووی گه توشه دی. و بونگه اساس نه یلغوز کوچگه ایگه بوله‌دی؛ بلکیم هرقندی انحصار و چیگره لردن اوتیب، جماعه‌ده برابر و بیردیک سیاست نی رواجلنتیره دی. شو یوزدن افغانستان اساسی قانونیده سیاسی احزاب فعالیت قیلیب، سیلاو جریانیدن نظارت قیلیش اوچون نظارتچی و کوزه تووچی‌لرینی تنلب، اعتبار خط قولگه کیریتگنیدن کیین برچه آواز بیریش مرکز و محل‌لریدن نظارت قیلیش مقصد یوبارماقده.
سکیزینچی – خلق ارا جماعه سی
دموکراسی عملگه آشیریله دیگن توزومده سیلاونی مشروع و ساغلام‌لیگی ایچکی و چیت ایل نظارتچی و کوزه تووچی‌لرنی تصدیقیگه باغلیق دیر. افغانستان بویلب ایچکی نظارتچی‌لرگه علاوه چیت ایل و خلق ارا نظارتچی و کوزه تووچی‌لر سیلاو جریانیدن نظارت و حمایت قیله‌دی. شونینگ دیک خلق ارا نظارتچی‌لر سیلاوجریانیدن نظارت قیلیشی‌نی سیاسی احزاب و سیلاوگه تیگیشلی گروه لرگه تعلیم بیره دی. اوشبو نهاد مدنی و سیاسی تعلیمات عرصه سیده مهم رولی بار. بوکونگی کونلرده بیرلشگن ملت‌لر تشکیلاتی سیلاودن نظارتی سیلاو مشروعیتی اوچون تاثیرچن دیر. حاضرگه قدر افغانستانده بولیب اوتگن نیچه سیلاو خلق ارا سازمان‌لری‌نینگ تخنیکی و مالی یاردمی آرقه‌لی یولگه قوییلگن.
سیلاو جریانیده بیرلشگن ملت‌لر تشکیلاتی‌نینگ حمایتی و یاردمی یانیده، خلق ارا جماعه‌سی سیلاو ایرکین، تینیق، بوتونلی و خلق ارا ایشانچیگه تینگ بولگن بیرحالده یولگه قوییلیشی‌نی امید قیله‌دی. شونینگ دیک اولر سیلاو مستقل کمیسیونی سیلاو جریانیدن نظارت قیلیش مقصد برچه تیگیشلی نهادلر شامل، سیاسی احزاب، میدیالر نظارتچی نهادلرگه اعتبار خط بیریشی کیره ک. سیلاو نهادلری سیلاوگه عاید برچه نهادلرده تینیق‌لیک و حساب بیریش مالی حسابات ایشلریده جواب قیتریشی کیره ک. سیلاو شفاف، تینیق و جهانی معیارلریگه تینگ بیرحالده یولگه قوییلگن زمان، افغانستانده دموکراسی مستحکم‌لنیشی اوچون یاردم بیره دی.
توقیزینچی – عیال‌لر
عیال‌لرنی اجتماعی اورنی ینگی بیر موضوع بولمه‌ی بلکیم، مملکت تاریخیده اوزاق زماندن بویان اجتماعی و سیاسی تورلی عرصه‌لر شو جمله‌دن سیلاو جریانیده کوزگه کورینرلری حصه قوشگن. 1343- ییلده مملکت اساسی قانونی بیرینچی مرته بولیب تصویب قیلینگن زمانده عیال‌لر اوچون ییترلی زمینه یره تیلیب، اولرنی سیاسی و اجتماعی ایش‌لرده مشارکت‌لری ییترلیچه ایدی. اوشبو دورده عیال‌لر ملی کینگش نماینده سی و دولتی ایریم اداره لرده عضویت آلیب، مملکت سیاسی و اجتماعی ترماق‌لریده فعال یشاوچی‌لر قطاریده بویوک نقش اوینه‌گن.
مملکت اساسی قانونی‌نینگ 22- ماده سیده افغانستان اسلامی جمهوریتیگه تیگیشلی بولگن‌لر حقوقی بوندی ایتیله‌دی: « افغانستان برچه اهالی‌لری آره سیده هرقندی تبعیض و ایریلیق‌لر منع ایتیلگن. افغانستان برچه طبقه خلقی شامل عیال و ایرکک بیردیک قانونی حق گه ایگه». بیلیم کسب ایتیش عیال و ایرکک‌لرگه بیردیک فرض قیلینگن. مملکت اساسی قانونی‌نینگ 44- ماده سیده عیال‌لرنی تعلیم کوریشی خصوصیده بوندی بیان قیلینگن: «دولت عیال‌لرده بیلیم کسب ایتیش زمینه‌سی یره تیلیشی و اولرده تاثیرچن پروگرام‌لرنی یره تیشگه مجبور قیلینگن».
اولکه اساسی قانونی و سیلاو قانونیگه مطابق، عیال‌لر اوچون ملی کینگشده حق بیریلیشی قید ایتیلگن. شونینگ دیک اولکه اساسی قانونی‌نینگ 83- ماده سیده عیال‌لرنی نماینده لر کینگشیده عضویتی بولیشی خصوصیده بوندی بویوره دی: «سیلاو قانونیده عموم نماینده لرنی حقی تامین‌لنیشی و هر بیر ولایت‌نی نفوسی گه مطابق ایکی وکیل عیال نماینده کینگشده عضویت آلیشگه حقی بار».
شو یوزدن افغانستان اسلامی جمهوریت دولتی‌نینگ قانونیده، عیال‌لرنی اجتماعی و سیاسی مسله‌لری شامل سیلاولرده اشتراکی اوچون انیق بویوریلگن. شوندی بیرحالده سیلاولر مستقل کمیسیونی، مملکت ده هرقندی سیلاو یولگه قوییلیش مسوولیت گه ایگه و بو جریانده افغانستان جماعه‌سی‌نینگ رسم و رواج‌لری مطابقتیده عیال‌لرنی هم سیلاولرده قتنه شیش‌لریده سهولت کیلتیریش گه ایگه. عیال‌لرنی پارلمانی، تومن‌لر، بلدیه‌لر و قشلاق‌لر نماینده لیگیده نامزد بولیش حقی سیلاو قانونیگه بیریلگن، شونینگ دیک عیال‌لرنی آواز بیریش و اوز سرنوشتی‌نی رقم بیریش حقی بیریلگن تا باریب کونگلی ایسته‌گن نامزد گه آواز بیره آله دیلر.