بر اساس معیارهای بین‌المللی، حضور ناظرین و مشاهدین در روندهای مختلف انتخاباتی، متضمن برگزاری انتخابات شفاف، عادلانه و همه شمول است. ناظرین و مشاهدین میتوانند با نظارت دقیق از روند برگزاری انتخابات، نه تنها مانعِ تقلب و جرایم انتخاباتی گردند، بلکه از این طریق منازعات پسا انتخاباتی را نیز کاهش می‌دهند. ناظرین و مشاهدین انتخاباتی که از سوی کمیسیون مستقل انتخابات اعتبارنامه دریافت می‌کنند، دارای مسوولیت‌ها و مکلفیت‌های آتی می‌باشند:
الف. ناظرین و مشاهدین داخلی
ناظرین داخلی که از سوی احزاب سیاسی و کاندیدان مستقل جهت نظارت از روند انتخابات معرفی می‌شوند، براساس قانون انتخابات، دارای حقوق و مکلفیت‌های ذیل می‌باشند:
- کسب اعتبارنامه از کمیسیون و دسترسی به معلومات مطابق طرزالعمل مربوط.
- نظارت از تخصیص و انتقال مواد انتخاباتی، بازشدن مراکز و محلات رایدهی، جریان رایدهی شمارش آرا، درج نتایج در فورم، قرار دادن فورم نتایج در خریطه‌ی مخصوص، محلات نگهداری مواد انتخاباتی، بازشماری آرا، محل دریافت خریطه‌های مخصوص (انتک) و مرکز ملی جمع بندی آرا.
- تقدیم اعتراض یا شکایت از طرف ناظر به مرجع مربوط در صورت مشاهده‌ی تخلف و جرم انتخاباتی.
- تهیه گزارش از روند انتخابات (و رعایت اصل واقعیت حین تهیه گزارش) توسط مشاهد و درج شکایت توسط ناظر.
- خودداری از شایعه پراگنی و ایجاد تشنج و رعایت سایر موارد پیش‌بینی شده در قانون انتخابات، لوایح و طرزالعمل‌های مربوطه.
ب. ناظرین و مشاهدین بین‌المللی
ناظرین و مشاهدین بین‌المللی حق دسترسی به معلومات در روند انتخابات را دارا بوده و میتوانند در موعد معینه از روند انتخابات، طور بی‌طرفانه گزارش تهیه و آن را به کمیسیون، حکومت، نمایندگی دفتر ملل متحد و رسانه‌ها ارایه نمایند. ناظرین و مشاهدین بین‌المللی مکلف به رعایت احکام قانون انتخابات، سایر اسناد تقینینی نافذه و طرزالعمل‌های مربوط بوده و حق اعتراض و شکایت را به کمیسیون شکایات انتخاباتی دارند.
نکات ضروری:
- هرگاه ناظر و مشاهد حین شمارش آرا حاضر نباشد، مسوول مرکز رایدهی به شمارش آرا اقدام نموده و عدم حضور ناظر و مشاهد را در ژورنال ثبت نماید. در این حالت آرای محل زمانی معتبر شمرده می‌شود که شکایت در مورد آن درج نگردیده باشد.
- هیچ شخص، حق ندارد ناظر و مشاهد را از محل رایدهی و شمارش آرا خارج نماید، مگر اینکه شمارش آرا صورت گرفته و صندوق‌های رای مهر و لاک گردیده باشد.
- ناظرین و مشاهدین میتوانند در صورت مشاهده‌ی موارد آتی، اعتراض کنند: واجد شرایط نبودن رای‌دهنده، نبود تصدیق ثبت‌نام در پشت تذکره‌ی رای‌دهنده، عدم مطابقت تصدیق ثبت‌نام رای‌دهنده با خود شخص و رای‌دادن دوباره. اعتراض زمانی مطرح شده میتواند که فرد، ورق رای را قبل از انداختن در صندوق رایدهی به دست آورده باشد. در صورتی‌که برای رفع تشویش ناظرین و مشاهدین از سوی مسوولان محل رایدهی اقدامات قناعت‌بخش صورت نگیرد، ناظرین و مشاهدین میتوانند اعتراض خویش را در دفاتر ولایتی کمیسیون و کمیسیون شکایات انتخاباتی ثبت نمایند.
محدودیتها:
- ناظرین و مشاهدین نمیتوانند در روند انتخابات در باره‌ی رایدهی و سرّی بودن رای کسی دخالت کنند. آنها نباید به دریافت امور شخصی رایدهندگان تلاش کنند. همچنان، آنها نمیتوانند در امور اجرایی انتخابات دخیل باشند و یا با رایدهندگان در زمینه‌ی رایدهی همکاری کنند. اگر تعداد ناظرین ومشاهدین در یک محل نگنجد مدیر مرکز یا رئیس محل میتواند آنها را به نوبت اجازه‌ی حضور به داخل محل رایدهی بدهد.
- در جریان انتخابات و شمارش آرا، تنها ناظرین زن میتوانند به مراکز و محلات مربوط به زنان حضور داشته باشند.
- کمیسیون مستقل انتخابات میتواند درصورت نقض اصول رفتار، اعتبار نامه‌ی حزب سیاسی یا نهاد مشاهد و یا کارتهای شناسایی ناظرین و مشاهدان را باطل اعلام نماید.
برای دریافت معلومات بیشتر در باره حقوق و مکلفیت‌های ناظرین و مشاهدین به شماره‌ی ۱۹۰ تماس بگیرید و یا به قانون انتخابات و لایحه مربوطه در وب‌سایت کمیسیون (www.iec.org.af)مراجعه نمایید.
برگه‌ی معلوماتی شماره ۸